Çıkar Gözetmeksizin Ne Demek? — Siyasetin Vicdanı Üzerine Bir Analiz
Güç, Çıkar ve İnsan Doğası Üzerine Düşünen Bir Siyaset Bilimcinin Notları
Bir siyaset bilimci olarak, en basit ifadelerin bile iktidar ilişkilerinin derin yapısını açığa çıkardığını düşünürüm. “Çıkar gözetmeksizin” ifadesi de tam olarak böyledir. Türk Dil Kurumu’na göre bu söz, “kişisel menfaat düşünmeden, yalnızca doğruluk veya ortak yarar adına hareket etmek” anlamına gelir. Ancak siyaset bilimi açısından bu, yalnızca bir ahlaki duruş değil; aynı zamanda iktidarın, kurumların ve vatandaşlığın sınandığı bir kavramdır.
Peki gerçekten “çıkar gözetmeksizin” davranmak mümkün müdür? Yoksa her birey, her kurum, hatta her ideoloji kendi çıkarının peşinde midir?
İktidarın Anatomisi: Çıkarın Görünmeyen Haritası
İktidar, doğası gereği çıkarla beslenir. Max Weber’in tanımıyla “meşru güç kullanma yetkisi” olan iktidar, kendi varlığını sürdürebilmek için çıkar ilişkilerini düzenler. “Çıkar gözetmeksizin” ifadesi bu düzende neredeyse bir paradoks gibidir. Çünkü siyaset, çıkar çatışmalarının meşru zeminidir.
Ancak burada kritik bir fark ortaya çıkar: kişisel çıkar ile toplumsal çıkar arasındaki çizgi. Demokratik rejimlerde siyaset, bireysel menfaatleri değil, kamusal yararı öncelemeye çalışır. Ne var ki çoğu zaman bu iki çıkar biçimi iç içe geçer. O halde sormak gerekir: Bir siyasetçi gerçekten kamu yararını gözetebilir mi, yoksa kendi konumunun sürdürülebilirliği mi asıl hedeftir?
Kurumların Vicdanı: Bürokrasi ve Çıkarın İncelikli Dansı
Modern devletin bürokrasisi, çıkar gözetmeksizin çalışmak üzere kurgulanmıştır. Yasalar, prosedürler, kurallar… Hepsi bireysel çıkarları sınırlayıp sistemin tarafsızlığını korumayı amaçlar. Ancak kurumlar da insanlar gibidir; onları yönetenlerin değerleri, ahlaki tercihleri ve politik yönelimleriyle şekillenir.
Bir memurun dürüstlüğü, bir hâkimin tarafsızlığı ya da bir bakanlığın bütçe dağılımı “çıkar gözetmeksizin” olabildiği ölçüde adil olur. Burada çıkar yalnızca maddi değildir; bazen ideolojik, bazen de duygusaldır. İktidarın her formu, bir çıkar düzenini korumak için mi var olur, yoksa adaletin temsili için mi? sorusu, siyasal teorinin en eski tartışmalarından biridir.
İdeoloji ve Çıkar: Masum Görünen İnançların Politik Bedeli
Hiçbir ideoloji tamamen “çıkar gözetmeksizin” değildir. Liberalizm, bireyin özgürlüğünü savunurken piyasa çıkarlarını korur; sosyalizm, eşitliği öne çıkarırken kolektif çıkarları örgütler. Milliyetçilik bile, “milletin çıkarı” adı altında yeni bir çıkar biçimi üretir.
Dolayısıyla ideolojiler, bireylerin değer sistemlerini şekillendirirken, çıkarı soyut bir düzleme taşır: “Bizim çıkarımız.”
Bu noktada birey, kişisel çıkarını toplumsal bir idealle meşrulaştırır. Peki, bu durumda “çıkar gözetmeksizin” hareket eden biri gerçekten var olabilir mi?
Yoksa bu ifade, politik romantizmin bize bıraktığı son sığınak mı?
Toplumsal Cinsiyet ve Çıkar: Erkeklerin Stratejisi, Kadınların Katılımı
Siyaset tarihine baktığımızda, erkeklerin çoğunlukla güç odaklı, stratejik ve rekabetçi bir çıkar anlayışına sahip olduğunu görürüz. Bu, Hobbes’un “insan insanın kurdudur” yaklaşımını andırır; güç, güvenliğin anahtarıdır. Erkek siyaset dili, genellikle “kazanmak” üzerine kuruludur.
Kadınların politik yaklaşımı ise daha çok katılım, etkileşim ve toplumsal denge odaklıdır. Feminist siyaset teorisyenleri, çıkarın yerine ilişkisel etik kavramını koyar. Yani, “çıkar gözetmeksizin” davranmak, yalnızca bir bireysel erdem değil, aynı zamanda bir toplumsal etkileşim biçimidir.
Kadınların siyasete katılımı arttıkça, güç hiyerarşilerinin yumuşadığı, ortak aklın ve empatik yönetim anlayışının ön plana çıktığı görülür. Acaba siyaset, erkek egemen çıkar hesaplarından arındığında daha adil bir düzen mümkün olabilir mi?
Vatandaşlık ve Etik: Çıkarın Ötesinde Bir Sorumluluk
Vatandaşlık bilinci, “çıkar gözetmeksizin” davranmanın toplumsal karşılığıdır. Oy verirken, protesto ederken, gönüllü olurken birey, kendi menfaatini değil ortak geleceği düşünür. Bu, modern demokrasilerin sürdürülebilmesi için en temel ilkedir.
Ancak neoliberal çağda vatandaşlık da ticarileşmiştir. Birey artık sadece bir yurttaş değil, bir “tüketici”dir.
Bu durumda şu soruyu sormak gerekir: Kamusal alanın yerini alışveriş merkezleri aldığında, çıkar gözetmeksizin yaşamak hâlâ mümkün mü?
Sonuç: Çıkarın Ötesinde Bir Siyaset Mümkün mü?
“Çıkar gözetmeksizin” demek, sadece bir ahlak çağrısı değil; politik bir idealdir. Bu ideal, iktidarın vicdanla, ideolojinin adaletle, vatandaşlığın da sorumlulukla buluştuğu noktada anlam kazanır.
Siyaset bilimi açısından bu ifade, her dönemde yeniden tanımlanmayı bekleyen bir pusuladır:
Gücü elinde tutan mı, yoksa o güce rağmen adil kalan mı gerçekten “çıkar gözetmeksizin” davranabilir?
Etiketler: #siyasetbilimi #iktidar #vatandaşlık #kadınvesiyaset #ideoloji #etik